Eerste statie: Jezus staat voor Pilatus
Jezus staat, Pilatus zit: om de machtspositie van Pilatus te benadrukken is hij bovenin het schilderij afgebeeld: hij zit, toch staat hij hoger afgebeeld: zo kan hij van bovenaf naar beneden neer kijken op Jezus.
Jezus staat rechtop: met rechte rug- lager op het beeldvlak afgebeeld om zijn onderwerping aan de uitspraak zichtbaar te maken.
Jezus staat hier als gevangene: een doodgewone misdadiger.
Hebben de mensen nog niet door wie Hij is?
Pilatus is onrustig; hij weet dat er iets is wat hij niet begrijpt: daarom blijft hij maar vragen stellen aan Jezus.
Jezus houdt de ogen neergeslagen, hij heeft genoeg uitgelegd met de woorden die hij wel gezegd heeft over zijn koningschap.
En wij? kunnen wij iets begrijpen van wat er hier gaande is?
Joh. 18: 33, 36
Pilatus riep Jezus bij zich en zei tot Hem: “Zijt Gij de koning der Joden?” Jezus antwoordde: “Mijn koningschap is niet van deze wereld. Zou mijn koningschap van deze wereld zijn, dan zouden mijn dienaars er wel voor gestreden hebben, dat Ik niet aan aan de Joden werd uitgeleverd. Mijn koningschap is evenwel niet van hier.”
Meditatie
Jezus werd ervan beschuldigd dat hij de koning van Israel wilde zijn. Tegen Pilatus zegt Hij dan dat Hij wel koning is maar niet van deze wereld, laat staan van Israel. “Bekeert U, want het koninkrijk der hemelen is nabij,” waren de eerste woorden die Jezus in het openbaar had uitgesproken, helemaal in het begin. Hoopvolle woorden, want de overvloed en vreugde van het koninkrijk der hemelen waren dichtbij. Wat betekent dan dat koningschap van de hemel bij de kruisweg? En wat betekent het voor onze wereld, waar ook zoveel kruiswegen worden gelopen?
Tweede statie: Jezus wordt van zijn kleren beroofd
Het vonnis is geveld: niet door de machthebber – Pilatus- maar door het volk! Is dat niet wat wij dagelijks doen in ons handelen?
Wat drukt het gezicht van Jezus hier uit, terwijl zijn witte glanzende koninsgskleding wordt uitgetrokken? hij heeft holle ogen, maar er is geen reactie zichtbaar in zijn gezicht op wat er nu met hem gebeurt…
De spotters hebben hun plezier gehad: nu begint het echte werk: de pijniging.
Uitdagend steekt een soldaat een grote spijker omhoog alsof hij schreeuwt:
en… heb je nog steeds niks te zeggen?
Voel je je nog steeds een koning?
De ergernis en woede om Jezus’ schijnbare ongenaakbaarheid? is van hun gezichten te lezen; ze weten het zeker: “ wij krijgen jou wel klein!”
Een machtsspel, dat niet gewonnen wordt.
Mt. 27, 28-30
De soldaten trokken Hem zijn kleren uit en hingen Hem een rode mantel om. Ook vlochten ze een kroon van doorntakken, zetten die op zijn hoofd en gaven een rietstok in de rechterhand. Toen vielen ze voor Hem op de knieën en bespotten Hem met de woorden: “Gegroet, koning der Joden!” Ze bespuwden Hem, pakten de rietstok en sloegen Hem op het hoofd.
Meditatie
De koning van het koninkrijk der hemelen wordt bespot met namaak attributen van het koningschap, alsof hij een oplichter is, die doet alsof hij een koning is. Een dubbel ‘alsof’. Dat heft elkaar eigenlijk op: Jezus is echt de koning; de vreugde van het Koninkrijk der hemelen is nabij. Maar de koning ervan is vermomd als een oplichter, die is vermomd als een koning.
Derde statie: Jezus valt voor de eerste maal onder het kruis
Het kruis ligt zwaar bovenop Hem. Jezus blijft liggen, maar heft zijn hoofd op als om te zeggen “het is te zwaar; ik kan niet opstaan, maar ik wíl dat wel”
Simon van Cyrene begrijpt dit misschien. i.i.g. tilt hij het kruis op, zodat Jezus op kan staan.
Zo wordt Jezus geholpen, bij iets wat tegelijkertijd niet helemaal als ‘helpen’ wordt verstaan.: Simon is behulpzaam zodat Jezus zijn kruisweg kan vervolgen. Veel meer kan hij niet doen. Hulp uit een onverwachte hoek, die we misschien niet eens altijd direct herkennen… Kent u dat ook? of gééft u die hulp, die niet herkend wordt misschien?
Mat. 25, 37-40
Dan zullen de rechtvaardigen tegen de Koning zeggen: “Heer, wanneer hebben wij U hongerig gezien en u te eten gegeven, of dorstig en u te drinken gegeven. En wanneer zagen wij U als vreemdeling en hebben U opgenomen, of naakt en hebben U gekleed. En wanneer zagen we U ziek of in de gevangenis en zijn U komen bezoeken. De koning zal hun tot antwoord geven: “Voorwaar, Ik zeg u al wat gij gedaan hebt voor de minsten van Mij, hebt ge voor Mij gedaan.”
Meditatie
In deze lezing is Jezus ook een koning. Het lijkt heel anders dan een veroordeelde die valt onder een kruis, want Hij is de machtige rechter van het laatste oordeel. Maar deze rechter is tegelijkertijd één van de hongerigen en dorstigen, één van de vluchtelingen, zieken en gevangen. Hij ondergaat hun lijden, zoals hij dat ook in de Kruisweg doet. En als we iemand helpen, bijvoorbeeld met de Vastenactie, dan komen we in die persoon, ook de lijdende Christus te hulp. Het koningschap van Jezus is een koningschap van liefde, van mededogen en compassie, waarin troost en hulp worden gegeven voor pijn en verdriet, voor het lijden dat we bij anderen zien of dat we zelf ervaren.
Vierde statie: Het kruis wordt van Jezus afgehaald
Met veel moeite is het kruis van Jezus afgehaald, hij staat hij weer op en het kruis wordt hem opnieuw in de handen geduwd.
Wordt er nog steeds tegen hem geschreeuwd?
Er is iets veranderd in het gezicht van de soldaat die achter het kruis staat.. vindt hij ook dat het te ver gaat? Jezus is duidelijk de uitputting nabij.
En de wijze waarop Simon de last op zich neemt om het kruis overeind te zetten, lijkt bijna op mededogen.
Ziet hij een mens voor zich?
en de man in het groen, die meehelpt met optillen, wat drukt zijn gezicht uit? ook hem kost het zichtbaar moeite… lijdt hij een beetje mee?
“Paulus, brief aan de Galaten, 1,19b-20
Met Christus ben ik gekruisigd. Ik zelf leef niet meer, Christus is het die leeft in mij. Voor zover ik nu leef in het vlees, leef ik in het geloof in de Zoon van God die mij heeft liefgehad en zichzelf heeft overgeleverd voor mij.
Meditatie
Als je om iemand geeft, voel je mee met die persoon. Als het goed met hem gaat, voel je je daardoor ook goed, maar als het slecht met hem gaat door verdriet of pijn, lijd je mee met dat verdriet of die pijn. Liefde is niet altijd prettig of leuk. En ook in onze vertwijfeling en in ons lijden heeft Jezus ons lief, zodat hij ook daarin één met ons wilde zijn, en dat gebeurde in de Kruisweg. Paulus wil dan vervolgens het lijden van Christus ondergaan om met Hem één te kunnen zijn. Er ontstaat een cirkel van liefde. Die begint niet bij iemand die er goed uitziet of erg schattig is. Nee, die liefde begint bij de hongerigen en dorstigen, de vluchtelingen, zieken en gevangenen, misschien bij zo’n soldaat die het kruis van Jezus weghaalt. Maar daar begint het alleen maar bij, want uiteindelijk delen zij en wij in Jezus’ verrijzenis, in de vreugde van Pasen, van het Koninkrijk der Hemelen, want “Christus leeft in mij.”
Vijfde statie: Jezus ontmoet Maria
“Jezus ontmoet zijn moeder, Maria”
Krimpt je Hart niet gelijk ineen als je deze zin alleen al uitspreekt? Probeert Jezus nu te glimlachen? Wie probeert wie te bemoedigen?
Voor een moeder om haar kind zo te zien: voor een zoon zijn moeder zo te zien: een hard gelag.
Dat vindt de man die zijn wijsvinger opsteekt niet. Hij waarschuwt: Vrouw, niet dichterbij komen of ….!
op de achtergrond staat een poort… het nieuwe Jerusalem?
Lc. 2: 22, 34-35
Maria en Jozef brachten het kind naar Jeruzalem om het aan de Heer op te dragen. In Jeruzalem leefde een zekere Simeon, een wetsgetrouw en vroom man en de heilige Geest rustte op hem. Hij sprak over hen een zegen uit en zei tot Maria: “Zie, dit kind is bestemd tot val of opstanding van velen in Israel, tot een teken dat weersproken wordt, opdat de gezindheid van vele harten openbaar moge worden, en uw eigen ziel zal door een zwaard worden doorboord.”
Meditatie
Simeon deed een nogal vreselijke voorspelling toen Jezus net was geboren. Hij kreeg wel gelijk. Maria’s hart moet doorboord zijn, toen ze Jezus als een veroordeelde misdadiger ontmoette tijdens zijn kruisweg. Maria laat heel scherp de worsteling zien met het mysterie van die persoon die haar zoon was en een kruis droeg, en ook God was. Het is een worsteling die ook wij wel kennen: waar is dat nabije Koninkrijk der hemelen, als we zoveel ongeluk en verdriet zien en meemaken?
De evangeliën zeggen niet zo veel over Maria, maar Jezus deed eigenlijk steeds heel anders dan zijn moeder had verwacht. Zij bewaarde dan zijn woorden in haar hart, staat er een aantal maal geschreven. Dat betekent dat Maria is blijven hopen en vertrouwen, ondanks alles waar ze geen begrip voor kon hebben. Daarin is zij voor ons een voorbeeld.
Zesde statie: Jezus valt voor de tweede maal onder het kruis
Het is goed mis! Jezus is achterover gevallen en lijkt niet bij machte verder te gaan. Wat zien we? De soldaat discussieert met Simon ; deze gaat onverstoorbaar door met te pogen in ieder geval het kruis van Jezus af te halen: dat is hem ook opgedragen. Emoties toont hij niet. De soldaat kan schreeuwen wat hij wil: hij doet wat hem is opgedragen: geen commentaar..maar … Misschien doet hij dit ook wel uit liefde….?
Paulus in de brief aan de Philippenzen 2,6-8
Hij die bestond in goddelijke majesteit heeft zich niet willen vastklampen aan de gelijkheid met God. Hij heeft zich van zijn goddelijkheid ontdaan en is aan de mensen gelijk geworden. Hij heeft zichzelf vernederd en werd gehoorzaam tot de dood, tot de dood aan het kruis.
Meditatie
Achter de kribbe staat het kruis. Uit liefde voor de mensen is God mens geworden, om zoals wij te kunnen zijn. Paulus noemt dat hier een vernedering voor God. Maar daarbij stopte die vernedering niet. God werd niet alleen maar mens; zijn liefde was groot genoeg dat Hij ook aan de minsten der mensen gelijk wilde zijn, en dat was iemand die de Kruisweg liep en de dood aan een kruis zou ondergaan. Goede Vrijdag is de dag van de liefde.
Zevende statie: Jezus beklaagt de wenende vrouwen
Tja, hoe is het mogelijk! ook nu nog maakt Jezus een zegenend, troostend gebaar naar de wenende vrouwen. Hij heeft opnieuw kracht gekregen om zijn weg voort te zetten en zelfs de vrouwen te troosten. Is dit kracht naar kruis? Hij houdt het kruis zelfs maar met één hand vast om de andere voor de vrouwen vrij te hebben.
Een duidelijk teken van goddelijke kracht die hem te hulp schiet.
Hebben wij ook zo veel vertrouwen? weten wij ook dat wij kracht naar kruis kunnen ontvangen? vergeten we dit soms?
Lc. 23, 27-29
Ook vrouwen volgden hem die zich op de borst sloegen en over Hem weeklaagden. Jezus keerde zich tot hen en sprak: “Dochters van Jeruzalem, weent niet over Mij, maar weent over uzelf en over uw kinderen. Weet dat er een tijd zal komen dat men zal zeggen: ‘Gelukkig de onvruchtbare wier schoot niet heeft gebaard en wier borst geen kind heeft gevoed.'”
Meditatie
Christus is aanwezig in de mensen die slachtoffer zijn, die pijn ondergaan. Maar evengoed worden mensen die veel meemaken, daardoor niet automatisch betere mensen. Vaak komen ze door angst of verbittering in een kleine, eenzame wereld terecht; ze zien alleen nog hun eigen verdriet en hoezeer hun tekort wordt gedaan. Soms worden ze daardoor zelf tot dader. De Vastenactie is er dit jaar op gericht om te voorkomen dat jongeren die zelf het slachtoffer zijn van een uitzichtsloze armoede, daardoor lid worden van criminele bendes. Jezus is ondanks het lijden van de Kruisweg in staat om troost te geven. Bij al zijn eigen pijn en mislukking blijft Hij weten dat de wereld de moeite waard is om genegenheid en sympathie voor te voelen.
Achtste statie: Jezus wordt aan kruis genageld
Daar is ie dan; die enorme spijker die door zijn hand geslagen wordt. De soldaat kijkt alsof hij wil controleren of de man wel goed op de kop van de spijker slaat met zijn hamer..
Wat doet die soldaat eigenlijk met die stok? voor wie is die stok bedoeld? Jezus ligt al met touwen vast aan het kruis; alsof hij nog weg zou kúnnen lopen… of is die stok voor later, voor als Jezus aan het kruis hangt?
En wat ging er door de man heen die de spijker – voor iedereen zichtbaar – door Jezus’ hand moest slaan? En dit was pas de eerste spijker van de vier..!
Mc. 15, 22
Zo brachten ze Hem naar de plaats Golgotha, wat vertaald wordt met ‘schedelplaats’. Daar boden ze Hem met mirre gekruide wijn aan, maar Hij weigerde. Nadat ze Hem gekruisigd hadden, verdeelden ze zijn kleren en dobbelden ze om wat ieder krijgen zou. Het was het derde uur toen ze Hem kruisigden.
Meditatie
Ook dit jaar heb ik het gedicht van Nijhoff opgenomen: `de soldaat die Jezus kruisigde’. Het drukt weer uit hoe de verschillen tussen dader en slachtoffer verdwijnen, maar hier wordt niet het slachtoffer een dader, de dader wordt een slachtoffer. Jezus heeft ook de soldaat lief, die op deze statie met een grote hamer een spijker door de hand van Jezus slaat. En die soldaat gaat dan van Jezus houden, en voelt de spijker in zijn eigen hand. Het zijn de woorden van Paulus: “Met Christus ben ik gekruisigd. Ikzelf leef niet meer.” Die golden in dit gedicht zelfs voor de soldaat.
Wij sloegen hem aan’t kruis. Zijn vingers grepen
wild om de spijker toen’k de hamer hief.
Maar hij zei zacht mijn naam en “heb mij lief.”
En’t groot geheim had ik voorgoed begrepen.
Ik wrong een lach weg dat mijn tanden knarsten,
en werd een gek die bloed van liefde vroeg:
ik had hem lief, en sloeg en sloeg en sloeg
de spijker door zijn hand in het hout dat barstte.
Nu, als een dwaas, een spijker door mijn hand
trek ik een vis, zijn naam, zijn monogram,
in iedere muur, in iedere balk of stam,
in mijn borst of hurkend in het zand.
en antwoord als de mensen mij wat vragen:
“Hij heeft een spijker door mijn hand geslagen.”
Negende statie Jezus sterft aan het kruis
De kleuren van dit schilderij zijn heel anders dan de kleuren op de voorgaande.
ze zijn donkerder, geen primaire kleuren, (helder rood, geel, blauw)maar gemengde kleuren om de donkerte weer te geven die er heerste; we zien een bliksemschicht op de achtergrond. Het tumult daar achter staat in schril contrast met de intense stilte die het tafereel op de voorgrond ademt.
Zijn laatste adem uitgeblazen.
Maria, Johannes en Jozef van Arimathea hebben geen woorden meer.
Lc. 23, 44-46
Het was nu ongeveer het zesde uur; er viel duisternis over heel de streek tot aan het negende uur toe doordat de zon geen licht meer gaf. Het voorhangsel van de tempel scheurde middendoor. Toen riep Jezus met luide stem: “Vader, in uw handen leg ik mijn geest.”
Meditatie
Onder het kruis staan Maria en een jonge man met lange, blonde haren, die Johannes moet zijn, de leerling die Jezus liefhad.
De dood en de liefde gaan niet samen. Of misschien moet je zeggen dat pas in de liefde het verschrikkelijke van de dood echt wordt gevoeld. Maria en Johannes moeten het overlijden van de Jezus het diepst en het meest schokkend hebben ervaren. In de liefde wordt de dood iets wat niet past, iets wat er niet had mogen zijn. Toch zou Johannes later in zijn evangelie schrijven dat alle liefde van God komt, en zelfs dat God liefde ìs. De liefde heeft de dood overwonnen. Jezus legt zijn geest in de handen van zijn Vader. Ook die liefde was sterker dan de dood.
De verheerlijking van het kruis
Hoe nu verder?
We zijn in amsterdam met uitzicht op de oude Anna kerk.
Ja, Christus is gekruisigd. Het kruis hangt hier boven de stad Amsterdam.
Maar hier stopt het niet;
Zijn lichaam wordt opgevraagd door Jozef van Arimathea en in een nieuw graf gelegd. Zijn ziel “zal in het paradijs zijn” zegt Lucas.
wij zijn er stil van en blijven de komende uren stil.
straks verlaten we deze plek in stille berusting? afwachting? verwachting? hoop? vertrouwen? hoe..?
Paulus in de brief aan de Philippenzen 3, 10-11
Ik wil Christus kennen; ik wil de kracht van zijn opstanding gewaar worden en de gemeenschap met zijn lijden; ik wil steeds meer op Hem lijken in zijn sterven, om eens te mogen komen tot de wederopstanding uit de doden.
Meditatie
Dit schilderij is geen statie, maar we zijn nu ook toe aan de verheerlijking van het kruis. Het zijn twee heel mooie engelen met het kruis. Onder het wolkendek kijken we op Wittenburg en Kattenburg, gezien vanaf het Y. De oude Annaparochie. Aan het uiteinde, precies in het midden, met het schilderij eromheen, staat de oude Annakerk. Het is een mooi schilderij, dat het verheerlijkte kruis verbindt met onze wereld, met Amsterdam.
Paulus zegt hier, net als in zijn vorige citaat, dat we gemeenschap met Christus in zijn lijden moeten hebben, om één met Hem te kunnen zijn ook bij de opstanding uit de doden. Het lijden wordt niet verdoezeld of positief gemaakt als een soort loutering. Het is er: hard, pijnlijk en onverbiddelijk. En tegelijk is er die gemeenschap van liefde tussen degenen die lijden en Christus, tussen Christus en degene die hulp geven. En zelfs zitten in die gemeenschap voormalige daders of potentiële daders. Een gemeenschap van liefde en vergeving vanuit verdriet en pijn, die eindigt in de verrijzenis: de bevrijding tot de vreugde van de Heer. Daarmee drukt het kruis ook de verrijzenis en de verlossing uit, de liefde van God die door de pijn naar het nieuwe leven gaat.
Peter Commandeur/Tessa Koopmanschap