Overweging 17 maart in Anna Bon
Lezingen: Gen. 15,5-12.17-18. Filippenzen 3,20 – 4,1. Lucas 9,28-36.
Lieve mensen,
U heeft vast wel eens de ervaring gehad dat je ergens mee worstelt. Je begrijpt iets niets. Het lijkt allemaal verwarrend en tegenstrijdig. Totdat je er op een andere manier tegenaan kijkt en plotseling alle puzzelstukjes op hun plek vallen. Zo iets speelt zich ook af in onze voorbereiding op Pasen.
In de Paastijd1 horen we het verhaal van de Emmaüsgangers. U kent het in grote lijnen. Twee leerlingen zijn in de war na de kruisdood van Jezus. Ze hadden hun hoop op hem gevestigd en nu lijkt alles voorbij. Maar dan voegt zich een vreemdeling bij hen. Het is Jezus, de Verrezen Heer. Maar ze herkennen hem niet. Ze blijven gevangen in hun diepe teleurstelling. De vreemdeling neemt hun verdriet serieus, maar biedt ook uitzicht. Hij loopt de Bijbel met hen door vanaf Mozes via de Profeten tot aan de Psalmen. Zo laat Jezus zien wat in het Oude Testament betrekking heeft op zijn persoon en op zijn lijden en dood. Maar pas bij het breken van het brood herkennen ze Jezus. En dan vallen alle puzzelstukjes op hun plek.
Wat kunnen wij van de Emmaüsgangers leren? Dat wij de verhalen van het Oude Testament nodig hebben om het Paasmysterie te verstaan. De liturgie van de kerk helpt ons daarbij. In de veertigdagentijd, op elke zondag, gaat de eerste lezing over een belangrijk thema uit de Bijbel, een thema dat zo’n stukje van de puzzel is. Vorige week hoorden we over de uittocht uit Egypte, over bevrijding uit de slavernij. Vandaag horen wij over het verbond dat God sluit met Abram.
Twee dingen zijn in dit verhaal belangrijk. Allereerst het geloof van Abram. Deze aartsvader is door God geroepen. Hij heeft zijn familie en zijn vaderland verlaten om te gaan naar het Land dat God hem wijst. Hij heeft de vele afgoden afgezworen en dient de Ene God. Maar Abram leeft vierhonderd jaar vóór Mozes. Het is voor Abram niet mogelijk om rechtvaardig te zijn in Bijbelse zin. Vandaag horen we dat Abram heel zijn vertrouwen op God stelt, hij gelooft God op Zijn woord. God beschouwt Abram daarom als een rechtvaardige. Persoonlijk vertrouwen in God is de basis. Als die basis er is, kan de rest groeien. In die zin mogen wij christenen ons ook “kinderen van Abram” noemen vanwege ons geloof in God.2
Het tweede punt is het verbond dat God sluit met Abram. Hij gelooft oprecht, maar toch vraagt Abram om een garantie. En God geeft die garantie in de vorm van het ritueel met de offerdieren. Het lijkt een vreemd verhaal, een beetje ‘primitief’ in onze ogen, maar het heeft een diepere betekenis. Je kunt het vergelijken met mensen die een eed afleggen voor de rechtbank of mensen die benoemd worden in de gemeenteraad of de provinciale staten. Gelovige mensen zeggen dan: “Zo waarlijk helpe mij God almachtig!” Wat zeggen we daar eigenlijk mee? We beloven de waarheid te spreken of ons ambt trouw te vervullen. Maar daaronder zit een donkere laag. Als we liegen voor de rechtbank of als we misbruik maken van ons ambt, dan mag God ons straffen. Dit zeggen we niet met zoveel woorden, maar het ligt besloten in de formule “God almachtig”. Iets dergelijks vinden we ook in het vreemde ritueel met de offerdieren. De verbondspartners beloven elkaar trouw te blijven. Als de ene ontrouw wordt, mag hij – bij wijze van spreken – door de ander in tweeën worden gehakt zoals de koe, de bok en de ram. Het ritueel onderstreept zo de ernst van het verbond en de betrouwbaarheid van de partners. De vogels laat Abram heel, want zij vliegen langs het hemelgewelf. Zij symboliseren het contact met God dat de vrucht is van trouw aan het verbond. Het verbond tussen de partners is een zaak van leven en dood. Daarom vloeit er bloed bij de instelling ervan.
Het verbond dat God sluit met Abram, is de basis voor de verdere geschiedenis tussen de Eeuwige en zijn volk. In het lijdensverhaal spreekt Jezus over een “nieuw verbond … in Mijn bloed”. Dit gebeurt tijdens het Laatste Avondmaal, bij de instelling van de Eucharistie. Hier keert het woord “bloed” terug. Wat betekent nieuw hier? Het betekent niet “de vervanging van het oude”. Het verbond in Jezus Christus is nog steeds het verbond met Abram, maar aangevuld met nieuwe dimensies en uitgebreid naar alle volken.3
Al deze achtergronden uit het Oude Testament nam Jezus door met de Emmaüs-gangers. Waarom was dat voor hen belangrijk? Eén van de dingen waar zij mee worstelden, was de kruisdood van Jezus. Dit was een straf voor misdadigers en opstandelingen … of weggelopen slaven. Jezus was toch geen misdadiger?! Nee, maar hij werd door de hogepriesters wel gerekend tot de zondaars. Door de Romeinen werd Jezus gekruisigd tussen twee moordenaars in. Die hadden de dood verdiend, zegt één van hen zelf.4 Maar Jezus was onschuldig, erkent die-zelfde moordenaar. Ook de Romeinse honderdman onder het kruis zegt over Jezus: “Waarlijk, deze was een rechtvaardige”.5
Als Jezus onschuldig was, waarom is hij dan gekruisigd? De evangelie-lezing vandaag geeft belangrijke aanwijzingen. De verheerlijking op de berg laat zien dat de levensopdracht van Jezus nauw verbonden is met het Oude Testament; dit gebeurt in de personen van Mozes en Elia, de profeet. Het Lucas-evangelie vertelt ons iets over de inhoud van het gesprek dat Jezus voert. Er staat : “Zij spraken over zijn heengaan dat Hij in Jeruzalem zou voltrekken”. Heengaan is een goede vertaling. Letterlijk staat er “uittocht”.6 Jezus gaat in Jeruzalem opnieuw de exodus voltrekken. Daarbij zal Hijzelf het Paaslam zijn dat wordt geslacht. De onschuldige Jezus sterft in de plaats van ons, zondige mensen.
Nu zult U misschien denken: “Ja, wij maken wel fouten, maar wij zijn toch geen misdadigers of moordenaars!” Dat klopt. Maar soms hebben kleine fouten grote gevolgen. Je kunt je afvragen: zijn wij werkelijk zoveel beter dan de gedetineer-den in de gevangenis? Misschien mag ik U een persoonlijke ervaring vertellen? Ooit zong ik in een gelegenheidskoor in de vroegere Bijlmer bajes. Op een zon-dag werd de preek verzorgd door een religieuze, een Vrouwe van Bethanië. Zij maakte geen onderscheid tussen “wij” en “zij” : “wij, brave burgers” en “jullie, misdadigers”. Ze koos het perspectief van de solidariteit tussen zondaars. Ze sprak op basis van een “nieuw wij”. Want als mensen schieten we allemaal tekort – in de ogen van God zijn we allemaal “zondaars”: mensen die er naast zitten, hun doel voorbij schieten, anderen te kort doen. Haar inclusieve benadering maakte indruk op de gevangenen … en ook op mij.7
Vanuit dit perspectief kunnen we zeggen dat Jezus in onze plaats gestorven is. Hierdoor heeft hij ons in beginsel bevrijdt uit de slavernij aan het kwade. Daar-om eindigt de evangelie lezing vandaag met alle nadruk op Jezus. De stem uit de wolk zegt: “Luistert naar Hèm”, want “Hij is de Uitverkorene, Mijn Zoon”. Na de stem zijn Mozes en Elia uit het zicht. Het verhaal gaat nu verder met Jezus. Van nu af aan gaat Jezus op reis naar Jeruzalem, waar Hijzelf het Paaslam zal worden.
De lezingen van deze zondag – en van de komende zondagen – zijn stukjes in de grote ‘legpuzzel’ van het Paas-mysterie. Moge deze veertigdagentijd ons voorbereiden op het grote feest. En mogen wij dieper doordrongen raken van het verbond dat God met Abram gesloten heeft en dat Hij in zijn Zoon, Jezus Christus heeft vernieuwd, verdiept en uitgebreid naar alle volken.
Amen.
Jaap van der Meij
Noten
1. Op de derde zondag van Pasen in jaar A (bijv. 2017). Vgl. ook derde zondag van Pasen in jaar B (bijv. 2018).
2. Ook moslims geloven in één God en worden daarom terecht “kinderen van Abram” genoemd. Vgl. de concilieverklaring Nostra aetate nr. 3.
3. Zie hiervoor nr.4 van Nostra aetate. Meer recent is het Romeinse document: ‘Want God kent geen berouw over zijn genadegaven of zijn roeping’ (2015). Deze teksten kunt U vinden op www.dagvanhetjodendom.nl onder Documenten.
4. Luc. 23,39-43.
5. Luc. 23,47.
6. Vers 31b.
7. Eén van onze bestuursleden werkt bij de stichting Exodus. Deze organisatie helpt ex-gevangenen na hun vrijlating een nieuw leven op te bouwen en niet terug te vallen in het criminele milieu. Meer info kunt U bij www.exodus.nl vinden.