Begroeting en inleiding
Welkom allen, ik ben blij zoveel gezichten te zien, hier vandaag. We staan in deze viering stil bij Suze Lases, die zo lang zo verbonden was met onze parochie.
Van begin af aan had Suze een duidelijke voorkeur voor mensen die minder of niet meetellen, achtergesteld zijn of achter het net vissen. Ze was een niet alledaags persoon, zowel niet voor haar medezusters, als voor ons. Aan de andere kant was ze heel erg trouw aan de mensen die ze al zo lang kende. Zowel in de parochie als naar andere mensen toe. Trouw was de basis voor haar handelen en dat spiegelde zich in hoe Suze God zag: De Jahweh die zich manifesteert in de wereld als “Ik-zal-er-zijn”.
Wij, hier in de Annabon zagen Suze ook als de Haarlemmerolie in de parochie en de pastorie. Genezend en zorgend dat de boel bleef draaien. Ikzelf voelde iedere keer hoe ze, als ik voorging in een viering, zorgend omging door me een kopje koffie voor te zetten. En die koffie stond ook klaar voor de viering begon voor de ouderen die de keuken in kwamen. En natuurlijk was er de koffie na de viering en hield ze de zaken op orde. Ze deed nog zoveel meer zoals bijvoorbeeld het organiseren van de bezoeken aan het grenshospitium op Schiphol Oost, waar uitgeprocedeerde asielzoekers opgesloten werden om weer teruggestuurd te worden naar hun land van herkomst – dit gaf ons en de protestantse Muiderkerk de kans om in een oecumenische context Suzes trouw aan mensen te ondersteunen. Eerder heeft ze jaren in Tanzania gewerkt en daarna in Almere, samen met Zuster Hedwig. Altijd strijdbaar en opkomend voor de zwakkeren in de samenleving. Uiteindelijk kwam ze in 1987 bij ons in de Annabon nadat ze terugkwam van een jaar in het hongerende Ethiopië waar ze in de weer ging met infusen tussen verhongerende mensen. Zo gaf ze een man die verdacht werd van hondsdolheid een antimalariamiddel wat hem het leven redde. Suze vertelde me bij een met haar gehouden interview dat het een spontane ingeving was, waarbij ze het gevoel had: “Het gebeurt, je bent erbij en ook weer niet. Dan werkt de heilige Geest. Het gebeurt aan je: dat is de Geest. De manier waarop de Geest er handen en voeten aan geeft wordt verbeeld door Jezus. En die volg ik na.”
Zo had Suze wel meer ingevingen, denk ik dan. Iedereen die achtergesteld dreigde te raken hield ze in het vizier. Met een sterk rechtvaardigheidsgevoel. Dat was Suze: Pal staan voor je eigen mening, maar, hoe rechtvaardig die ook is, de laatste jaren, toen ze bij de zusters JMJ woonde, heeft ze ook milder leren luisteren naar de andere oplossingen die mogelijk zijn om een probleem op te lossen.
Daar wil ik in deze viering wat dieper op in gaan. Als we ons geloven echt serieus nemen, kunnen we niet tevreden zijn met de middelmaat, we zouden zelfs boos moeten worden. We worden uitgedaagd tot juist dat beetje meer. Het alledaagse en voor de hand liggende kan zo een verassende wending krijgen. Om daar werk van te maken worden wij ook vandaag weer opgeroepen.
Leviticus 19,1-2.17-18; Matteus 5, 38-48
Overweging
In de boeken Deuteronomium en Leviticus staan de wetten en gedragsregels uitgelegd waar de mensen zich aan te houden hadden. Wetten over de vergelding, zoals in het bijbelboek Deuteronomium stonden “Het is een leven voor een leven, een hand voor een hand, een voet voor een voet”, werden in het OT al beschouwd als een inperking van het ongereglementeerd wraak uitoefenen, als een halt toeroepen aan de oeverloze wraak. In het OT was het reglementeren van de rechtspraak een geweldige stap vooruit. In het zojuist gelezen Leviticus staat het milder: Wees niet haatdragend, koester geen wrok. Jezus op zijn beurt gaat een stap verder en doet een appel op ons om kwaad met goed en haat met liefde te vergelden. Dan zul je kinderen worden van je Vader in de Hemel. Een vader die zijn zon laat opgaan over slechten en goeden, en die het laat regenen over rechtvaardigen en onrechtvaardigen. God toont ons door die beeldspraak over de regen en de zon dat iedereen daarvan meekrijgt of je je nu slecht of goed gedraagt. De liefde door God gegeven, staat boven alles. Iedereen krijgt ervan mee. Iedereen krijgt zon, regen en liefde. Begrippen als de rechtvaardigen of de onrechtvaardigen, de goeden of de slechten worden overstegen.
Onze goede reactie op zowel het kwade als het goede dat ons overkomt, maakt ons tot kinderen van de Vader. Het gaat er niet om dat er slechte en goede dingen in de wereld bestaan, want die bestaan! Het gaat erom hoe we dat overstijgen, hoe we ermee omgaan.
Maar hoe dan? Hoe moeten we omgaan met het kwaad, met de ergernis, met de onverschilligheid in de wereld?
Ik heb al weer een paar jaar geleden, een verrassende lezing bijgewoond van Rikko Voorberg, een protestantse dominee en vervolgens zijn boek gelezen: “De dominee leert vloeken”. Het boek gaat over de woede als uiting van machteloosheid over de onrechtvaardigheid in onze samenleving. We zouden ons bewust moeten zijn van de onrechtvaardigheid in onze samenleving. Dus onze woede bewust moeten worden en niet moeten wegstoppen of laten uitdoven. We moeten de woede wel op de juiste partij richten. Bijvoorbeeld als we ons machteloos voelen over de vluchtelingenproblematiek die zich onder andere kan uiten op de sociale huurwoningmarkt waarvoor zoveel mensen op de wachtlijst staan. We moeten goed oordelen op wie we onze boosheid richten. Het is veel beter wanneer de vluchtelingen en de mensen die al zo lang op de wachtlijst staan samen optrekken tegen het tekort aan betaalbare woningen. En we tegelijkertijd onze machteloosheid en woede richten tegen projectontwikkelaars die bouwgrond te duur aan de gemeentes verkopen. Waardoor de grond te duur wordt voor goedkope woningen. Of tegen de overheid die de schaarste aan goedkope woningen onvoldoende aanpakt. Of de manier waarop de overheid het stikstofvraagstuk aankaart en er onvoldoende gebouwd kan worden. Of onze waardering van vaklui in de bouw moeten vergroten waardoor meer studenten een opleiding in de bouw gaan doen. Of, nog beter: we zouden ons zo moeten gedragen dat we de klimaatdoelen kunnen halen door te consuminderen en zo ruimte maken voor passende woningen voor iedereen.
Bovenstaand verhaaltje is een voorbeeld van hoe de emotie van boosheid veranderd kan worden naar een meer opbouwende houding toe, zonder dat de boosheid ontkend wordt. In het Oude Testament stond dat wanneer jouw onrecht was aangedaan je dat evenredig mocht vergelden. Jezus zegt daarop: “Weet je, dat helpt niet echt, verzin iets, denk na want wanneer je het kwaad met kwaad vergeldt, dan blijft wraak in de wereld.
Jezus gaat een flinke stap verder in het reageren op kwade en oneerlijke handelingen dan wij gewend zijn. Jezus vraagt om “meer dan het gewone” te doen.
Onze vorige Paus, Benedictus, formuleerde dat in zijn Encycliek “Liefde in waarheid ”als volgt: liefde krijgt pas zin als degene die liefde ontvangt al eerder gerechtigheid gedaan is. Dat pas als recht gedaan is, je meer dan het gewone kunt doen. Aandacht schenken aan en repareren dus van verkeerd omgaan met macht waardoor rechtsregels zo geïnterpreteerd worden dat ze voor de machtelozen in onze samenleving verkeerd uitpakken. Daarna kunnen bijvoorbeeld zowel vluchtelingen als degenen die al lang op de wachtlijst staan voor een woning, samen, elkaar respecterend, optrekken.
Dus eerst aandacht besteden aan de oorzaak van de woede van de angstige mensen, die het gevoel hebben dat hen alles zomaar door de strot geduwd wordt. Eerst recht doen aan de groepen in de samenleving die zich tegen elkaar uitgespeeld voelen en dan pas vragen om een liefdevol gebaar.
Waar het in deze lezing van Mattheus om gaat is onze reactie, op hóe we reageren, het gaat om de teneur van onze reactie. Het gaat om het juist en rechtvaardig oordelen over een situatie. Hebben we door waar ons handelen een spiraal van negativiteit inzet? Of weten we onze woede vruchtbaar te maken door te zoeken naar oplossingen die constructief zijn. Naar mijn mening is dit wat Jezus bedoelt met overstijgen van het slechte en het goede. Jezus noemt dat het liefhebben van je vijand, de dominee vertelde over het samen optrekken van jou en degene die je vijand lijkt, om de juiste oplossing te vinden voor het probleem.
Meer dan het gewone te doen, zo slecht is dat niet. Steeds weer doen zich gelegenheden voor om te bezien hoe we ons kunnen gedragen naar de ander toe, meer dan als gewoon en misschien ook milder dan als gewoon.
Amen
Uschi Janssen