Icoon van Onze-Lieve-Vrouw van Altijddurende Bijstand in AnnaBon en Gerardus Majella
In de bidkapel
Een van de meest bijzondere plekken in onze kerk aan de Lombokstraat is de bidkapel met de icoon van Maria van Altijddurende Bijstand. Dit ‘intieme’ plekje in de kerk is voor velen een rustpunt waar troost en bemoediging wordt gevonden. De aanbidding van het Allerheiligste en de icoon van Maria van Altijddurende Bijstand in één kleine ruimte bij elkaar.
In dit artikel zou ik stil willen staan bij de icoon. Een afbeelding die je ook bij veel mensen thuis kunt vinden. Het is het oudste en de meest bekende icoon.
Ook in de AnnaBonifatius, de Graankorrel en de Martelaren zijn soortgelijke iconen te vinden.
De icoon in de Gerarduskerk heeft een afmeting van 87cm x110 cm is voorzien van opgelegde kronen met glasstenen. In de oude kerk aan het Ambonplein hing zij bij het OLV altaar bij de hoofdingang rechts.
Daar is zij op 8 december 1954 plechtig ingewijd door pastoor Willemse. Veel waarde werd eraan gehecht deze icoon mee te verhuizen naar onze nieuwe kerkruimte aan de Zeeburgerdijk. In 1992 is de icoon geheel gerestaureerd.
Wellicht dat de icoon door de paters redemptoristen in onze kerk terecht is gekomen. De paters redemptoristen hebben de oorspronkelijke icoon namelijk sinds 1866 overal in de wereld verspreid. In verschillende landen zijn er grote bedevaartsoorden ontstaan. De paters zitten nog in de OLV Kerk aan de Keizersgracht in Amsterdam.
Oorsprong

Het woord ‘Icoon’ komt van het Griekse “eikon” en betekent gewoon ‘beeld’. Maar het woord wordt in gelovige kringen wel gebruikt voor een heel bijzonder beeld. Het schilderen gebeurt volgens vaste traditionele regels in een sfeer van gebed en toewijding. Soms wordt er zelfs gevast tijdens het schilderen. Iconen worden bij voorkeur van natuurlijke materialen gemaakt zoals hout, uit aarde gewonnen krijt of gips. Materialen die door God geschapen zijn. Meer nog dan een afbeelding wil een icoon ook tegenwoordig stellen wat zij afbeeldt. Zij wordt beschouwd als een ontmoetingsplaats tussen het mysterie van God en de werkelijkheid van de mens. Zij is als het ware de aanwezigheid van het goddelijke. Niet voor niets worden iconen ook wel vensters op de eeuwigheid genoemd. De icoon is een plaats van meditatie. Een hulp om ons dieper door te laten dringen tot het goddelijke.
Het is bekend dat de icoon van Maria zich sinds het einde van de 15e eeuw in Rome bevindt. Het is een copy van de icoon van oudere datum die verloren is gegaan.
Een geliefde icoon
Maria wordt met Jezus op haar linkerarm afgebeeld tegen een gouden achtergrond. De kleur goud symboliseert de hemel. Maria en Jezus maken daar deel van uit, maar treden tegelijk naar voren om ons nabij te zijn.
Maria kijkt niet Jezus aan, maar ons. Haar gezicht ademt kracht en kalmte uit, vermengd met diepe droefheid en zacht medelijden. Jezus toont ons, door de houding waarmee Hij bescherming zoekt in de armen van zijn Moeder, hoe ook wij in haar moederhart onze veilige en altijddurende bescherming kunnen zoeken, tegen angsten en beproevingen.
Jezus ziet als in een visioen zijn levensweg met zijn toekomstig lijden voor zich.
Griekse letters boven het hoofd van Maria duiden Maria aan als de moeder van God. Zij is gekleed in een donkerblauwe mantel met groene voering en een donkerblauwe sluier met goud omzoomd. Daaronder draagt zij een rode tuniek.
Ter hoogte van het voorhoofd staat een achthoekige ster. Zij is de ster die ons naar Jezus leidt.
Er is ook nog een kruisvormige versiering zichtbaar. Een gekartelde ster met een samengetrokken + en X zoals we vaak vinden in de catacomben als aanduiding voor Jezus Christus.
Boven haar vier Griekse letters, een afkorting die betekent: Moeder van God. De aureolen boven Maria en Jezus in de kleur goud/geel duiden op de afstraling van de goddelijke zonneglans. De kleur groen is de kleur van de jeugd, de vruchtbaarheid en geborgenheid.
Een kleur die we zowel bij Maria als Jezus is gebruikt. In de latere versies krijgen Maria en Jezus nog een kroon op hun hoofd. Deze ontbreekt bij de oorpronkelijke icoon, maar niet in de Gerardus.
Jezus
Ook Jezus draagt een groene tuniek en rood. Groen is de kleur, die ons hoop geeft.
Jezus heeft zich met de rode band van de liefde en het martelaarschap omgord. Hij zal er zijn voor wie zijn hulp nodig hebben en verwachten. Jezus is gehuld in een bruine mantel (bruin is de kleur van de aarde). Het leven van alledag met zijn vreugde, vriendschap en afwijzing, zijn up en downs, zijn glans en bitterheid heeft hij op zich genomen. In het Grieks staat er naast Jezus een afkorting van Jezus Christus.
Opvallend is ook dat de sandaal van Jezus los zit.

Daar zijn verschillende verklaringen voor.
Eén ervan is dat naar Gen. 3,15 de duivel probeert in de hiel van het kind te bijten, maar slaagt er slechts in het sandaaltje los te maken. Ook wordt er op gewezen dat binnen de icoontraditie de onderkant van de voet wordt getoond als teken van de menselijkheid, de menselijke conditie naar Johannes: “het Woord is vlees geworden”. Joh. 1, 14. Of is het misschien om ons te zeggen dat wij ons niet ongerust moeten maken over hoe we ons zullen kleden (Mt. 6,25-34). Wees niet ongerust over deze sandaal, al deze menselijke zekerheden zullen je in de steek laten. Je komt als verklaring ook wel tegen dat Jezus van schrik bij het zien van de lijdenswerktuigen en dan zijn sandaal laat vallen of wordt er verwezen naar Johannes de Doper, die zegt dat hij niet waard is Jezus schoenriem los te maken. (Joh. 1, 27). Welke interpretatie we er ook aan geven. Het sandaaltje is zelfs een getuigenis van Jezus.
De engelen Gabriël en Michaël
Links en rechts van Maria zijn engelen afgebeeld. De engelen met hun lijdens-werktuigen zijn bewust in rode en groene kleur. Het zijn Gabriël (God is kracht) en Michaël (wie is als God). Gabriel is de engel die aan Maria de geboorte van Jezus aankondigt. Michael is de aanvoerder van de hemelse heerscharen, de strijder tegen de duivel of het kwade.
Michael draagt lans, rietstok met spons en de lijdenskelk, de voorwerpen van Jezus kruisiging. Gabriel laat een 3-kruis zien.
Door dit lijden van haar Zoon wordt Maria ook wel de Moeder van Smarten genoemd.
Maria is erg getekend door het lijden van haar Zoon.
Deze icoon inspireert in veel opzichten.
De oktobermaand is wellicht een aanleiding er nadrukkelijk bij stil te staan.
Ben Dieker