Mater Sapientia

Over mij

Dr. Kitty Bouwman, theologe, docent spiritualiteitstudies en geestelijk begeleider, promoveerde in juni 2015 aan de Universiteit van Utrecht op een  dissertatie over de spiritualiteit van Augustinus: Mater Sapientia. Ik werk als Postdoc onderzoeker aan een vervolgonderzoek over dezelfde thematiek bij Hildegard van Bingen. Dit onderzoek heeft inbedding gevonden aan het Titus Brandsma Instituut in Nijmegen.

Ik studeerde theologie aan de Katholieke Theologische Universiteit Amsterdam (KTUA) en aan het Titus Brandsma Instituut in Nijmegen. Ik participeerde in het onderzoek Mystieke theologie als ordening van het verlangen en studeerde af op een doctoraalscriptie over de goddelijke pedagogie bij Johannes van het Kruis: Gespeend tot aan de dood voorbij. Daarbij ben ik opgeleid als docente sacrale dans en contemplatieve dans, geestelijk begeleider en docente bibliodrama. Ik ben aangesloten bij Gaandeweg,  beroepsvereniging voor geestelijk begeleiders in Nederland.  

Ik doceer spiritualiteitstudies aan de theologieopleiding Bovendonk en aan de Academie voor Geesteswetenschappen. Ze volgde Hein Blommestijn op en verzorgt de collegereeks Spirituele Stromingen in het Christendom (vanaf de woestijnmonniken tot aan hedendaagse mystici) en de colleges Mystiek.

Ik ben hoofdredacteur van Herademing, oecumenisch tijdschrift voor mystiek en spiritualiteit (www.kokboekencentrum.nl/tijdschriften/herademing. Als freelancer geef ik lezingen, cursussen en workshops aan centra voor spiritualiteit en in kerken. Als spiritueel vormingswerker ben/was ik werkzaam in het Dominicanenklooster Huissen, Abdijhuis in Heeswijk Dinther, Ignatiushuis in Amsterdam. Daarbij werk ik als geestelijk verzorger in de Hartekampgroep en Stichting NiKo.

Sinds de jaren tachtig leef ik als een ‘moderne begijn’ op het Begijnhof en voel me verwant met deze godvruchtige vrouwen uit de middeleeuwen. Daar ontmoette ik de benedictijn Dom Tholens. Ik had het voorrecht om met hem wekelijks te mediteren. Nu zijn de contemplatieve oefeningen van Jalics een belangrijke leidraad in mijn leven. Daarbij schilder ik iconen en zing in het Plantagekoor in Amsterdam.

In mijn leven zoek ik een balans tussen contemplatie en actie, monastiek leven en het leven in een gemeenschap, studie en praktijk; creativiteit en intellectuele arbeid.

Spiritueel vormingswerk of activiteiten

Al vele jaren geef ik workshops op het gebied van spiritualiteit en mystiek. Ik noem hier enkele mogelijkheden. Ook is het mogelijk om in overleg een programma op maat te maken. Voor informatie of het maken van een afspraak kunt u mij mailen (chmbouwman@gmail.com)  of bellen (020 6275778).

• Lezing of een bezinningsbijeenkomst over grote gestalten in de christelijke (katholieke) spiritualiteit zoals Hildegard van Bingen, Augustinus, Begijnbeweging en Hadewych, Johannes van het Kruis en Teresa van Avila, Dag Hammersklöld, Maria de Groot. Een bezinningsbijeenkomst heeft een afwisseling van inleiding, mystieke teksten lezen en een creatieve werkvorm (ruimtemeditatie).

• Geestelijke begeleiding: hoe sta je in je leven? Mis je iets? Ervaar je een geraaktheid, die je een vermoeden geeft dat er méér is dan het materiële? Een geraaktheid die je in beweging brengt, op zoek naar meer in en betekenis, naar verdieping van jouw leven … En wat moet ik er dan mee ..? Als geestelijk begeleider help ik je op weg.

• Contemplatieve dans is een woordeloos contact met wat in je leeft, met wie je verbonden bent en met God, uitgedrukt in beweging. Door om te gaan met de symboliek uitgedrukt in dans en gebaar kun je in contact komen met het geheim, dat jij bent in relatie tot God én anderen. Deze dansvorm is ontwikkeld vanuit de omgang met dans en mystiek.

• Bibliodrama (biblio = boek, de bijbel; drama = handeling) is een speelse vorm om met een bijbelverhaal om te gaan. We luisteren samen naar het verhaal dat we gaan spelen. Je kiest een rol in het verhaal, je leeft je in, en merkt wat het verhaal met jou in de rol doet. Spelenderwijs ontdek je de betekenis van het verhaal voor ons leven nu.

• Contemplatief gebed: onder de vele vormen van contemplatie is het Jezusgebed een manier die van oudsher in het christendom wordt beoefend. Je zit in stilte, en neemt waar: je adem, je lichaam, je handpalmen. Je concentreert en herhaalt de naam van Jezus Christus op het ritme van je ademhaling.

Boeken en artikelen

Half december 2019 verschijnt mijn nieuwe boek over Augustinus

Mijn artikelen over Augustinus

• Het lichaam als ontmoetingsplaats voor God bij Augustinus.

In: Herademing 107 (2020).

• Moederschap van God: vrouwe Wijsheid of Maria, twee heilswegen bij Augustinus. In: Perspectief (2019).

• Het moederlijke voeden van Wijsheid bij Augustinus.

In: Speling 70 (2018).

• Geestelijk moederschap of vroedvrouwenkunde. In: Handelingen 45 (2018).

‘Dat mystagogie en het moederschap met elkaar samenhangen ligt voor ons mensen uit de eenentwintigste eeuw niet voor de hand. Bij geestelijke schrijvers uit de Oudheid vinden we die samenhang wel, en dat is ook het geval bij Augustinus. Maar laat ik beginnen met mijn eigen ervaring van geestelijk moederschap.’

• De droom van Monnica, over een wending in Augustinus’ leven. In: Herademing (2017).

• Nederig worden, Gods liefde laat ons geen andere keuze. In: Herademing 85 (2014).

• De goddelijke gaven van vrouwe Wijsheid. In: Herademing 79 (2013).

Mijn artikelen over Hildegard

• Kitty Bouwman, de visioenen van Hildegard van Bingen, in de bundel Zicht op Hildegard onder redactie van Hans Wilbrink (uitgeverij Berne Media), voorjaar 2020.

• Het goddelijke leiderschap van vrouwe Wijsheid bij Hildegard van Bingen.

In: Herademing 26 (2018) [bijvoegen]. 

• Vonken van Liefde, Hildegards visie op de oorsprong van het leven.

In: Herademing 26 (2018).

• Kitty Bouwman, Gods eeuwige moederliefde.

In: Hildegard van Bingen, Spiegel van hemelse geheimen. Baarn 1998.

Mijn artikelen over Teresa van Avila en Johannes van het Kruis

• Teresa van Avila, een bewogen vrouw.

In: Herademing 87 (2015).

• De hemel is in jezelf, over Teresa van Avila.

In: Herademing 75 (2012).

• Mystiek met twee: Teresa van Avila en Johannes van het Kruis.

In: Mystiek Duet. B. Blans (red.) Nijmegen 2006.

oecumenisch werkboek Werken met spiritualiteit (2001)

Samen met Kick Bras voerde ik de eindredactie van het oecumenisch werkboek Werken met spiritualiteit (2001). Daaraan hebben veertig vrouwelijke en mannelijke auteurs uit de katholieke en protestante traditie uit Nederland en Vlaanderen meegewerkt.

Voor dit werkboek schreef de volgende artikelen:

• Hildegard van Bingen en haar visioenen;

• Teresa van Avila en Johannes van het Kruis: de mystiek van de Karmel;

• Levensweg en geloofsweg: het schrijven van een spirituele autobiografie;

• De tuin van de ziel: mystieke teksten van Teresa van Avila;

• Dans en spiritualiteit;

Mijn boek en publicaties over de spiritualiteit van kinderen

Sommige kinderen zijn heel gevoelig voor het spirituele, het wonder dat het leven overstijgt. Zij stellen diepzinnige vragen, ze scheppen beelden, kleuren, vormen. Ze brengen God ter sprake.

In dit boek verbindt Kitty Bouwman inzichten uit de traditie van de christelijke spiritualiteit met ervaringen van ouders en kinderen vandaag. Ontroerende uitspraken illustreren haar verhaal: “Mam, God kan zich wel in dúízend stukjes verdelen!” Hoe kunnen volwassen hier zó op reageren dat het kind zich verstaan voelt?
Dit boek geeft leerkrachten, catecheten en vooral ouders inzicht in de vele verschijningsvormen van spiritualiteit bij kinderen. Praktische tips helpen om thuis, op school of in de kerkelijke omgeving speels met kind en geloof om te gaan en de gevoeligheid voor spiritualiteit te verfijnen [verplaatsen naast boek]

Over deze thematiek schreef ik de volgende artikelen:

• Mediteren met kinderen.

In: Handboek christelijke meditatie, 2011

• De dingen zien zoals ze zijn, Spiritualiteit van kinderen.

In: Herademing 88 (2015).

• Inwijding in de geheimen, mediteren met kinderen.

In: Herademing 88 (2015)

Onderzoeker in spiritualiteitstudies

• Hildegard van Bingen

Vanaf september 2018 werkt Kitty Bouwman als Post-Doc onderzoeker aan het Titus Brandsma Instituut in Nijmegen aan een onderzoek naar het goddelijke moederschap en het geestelijke moederschap bij Hildegard van Bingen. Dit onderzoek wordt begeleid door Peter Nissen, Karla Pollmann, Angela Berlis, Maaike de Haardt en Thomas Quartier. [afbeelding bijsnijden]

• Augustinus

Kitty Bouwman promoveerde op 4 juni 2015 op de dissertatie Mater Sapientia, de mystagogische functie van het moederschap van God en het geestelijke moederschap bij Augustinus, Vugt (Skandalon), 2015:

Persbericht

In de werken van Augustinus (354-430) komen veel moederbeelden voor. Deze studie werpt een nieuw licht op de betekenis van moederlijke beelden in zijn werk, en reconstrueert de verhouding tussen Augustinus en zijn moeder Monnica. Tevens belicht ze het moederschap van de vriendin van Augustinus, die de moeder was van zijn zoon Adeodatus.

Zowel het geestelijke moederschap als het moederschap van God blijken sleutelbegrippen te zijn in de visie van Augustinus op het mystagogisch proces, waarin de mens wordt ingevoerd in het geheim van God. Langs die weg wordt zichtbaar hoe belangrijk de wijsheidstheologie voor Augustinus was. Daarin treedt mater Sapientia (moeder Wijsheid) op de voorgrond en is Jezus haar gezant. Deze theologische benadering is ondergesneeuwd in de hoofdstroom van de christelijke traditie die het goddelijke moederschap vereenzelvigt met Maria.

Anne-Marie Korte, hoogleraar Religie en Gender: ‘deze studie levert een belangrijke nieuwe bijdrage op het gebied van geestelijke begeleiding en spirituele vorming. Het haalt alternatieve modellen en voorbeelden van geestelijke begeleiding en geloofsontwikkeling naar voren die gebaseerd zijn op moederlijke ervaring zoals het voeden, spenen en opvoeden van kinderen. Juist de teksten van Augustinus blijken een belangrijke bron te vormen van deze vrouwelijke mystagogie.

Peter Nissen, hoogleraar Spiritualiteitsstudies: ‘Dit onderzoek is niet alleen van belang voor de Augustijnse Studies, maar ook voor de studie van de spiritualiteit en de mystagogie. Het opent vensters naar een actuele herwaardering van bijna vergeten lijnen van spiritualiteit en geloofservaring’.

Gepubliceerde wetenschappelijke artikelen

Kitty Bouwman, Spiritual motherhood of Monnica, two mothers in the life of Saint Augustine. In: Studies in Spirituality, Volume 29, Titus Brandsma Instituut, Leuven 2019. 

Kitty Bouwman, Wisdom Christology in the Works of St Augustine. In: M. Vinzent (ed.), Studia Patristica, Volume 24: St. Augustine and his Opponents, Leuven 2017.

Korte samenvatting van de dissertatie Mater Sapientia

In de werken van de kerkvader Augustinus (354-430) komen veel verwijzingen voor naar het moederschap. Deze studie onderzoekt deze verwijzingen in zijn teksten en analyseert de betekenis van deze moederlijke beelden vanuit het perspectief van de studie spiritualiteit, kerkgeschiedenis en genderstudies. Deze studie reconstrueert ook de verhouding tussen Augustinus en zijn moeder Monnica, en werpt een nieuw licht op het moederschap van de vriendin van Augustinus, die de moeder was van zijn zoon Adeodatus. 

Het geestelijke moederschap en het moederschap van God zijn sleutelbegrippen  in Augustinus’ op het mystagogisch proces, waarin de mens wordt ingevoerd in het geheim van God. Augustinus schrijft aspecten van het geestelijke moederschap toe aan personen als Monnica, Maria de moeder van Jezus, en de apostel Paulus, en aan onpersoonlijke gestaltes zoals de kerk en de heilige Schrift. Aspecten van het goddelijke moederschap werden zichtbaar in Augustinus’ werken met betrekking tot goddelijke personificaties als Wijsheid, Christus en het hemelse Jeruzalem.

Door deze tekstuele bevindingen en hun theologisch patronen te volgen, toonde dit onderzoek twee heilswegen, die beide verwijzen naar moederlijke gestalten en die gelijktijdig aanwezig zijn in Augustinus’ werken: een behoort toe aan een vroegchristelijke Wijsheidstraditie waarin moeder Wijsheid centraal staat en Jezus haar gezant is, en de andere wijst op de gevestigde traditie waarin de nadruk ligt op Maria die Gods Zoon gebaard heeft. Beide heilswegen mondden uit in de kerk en vinden hun voltooiing in het hemelse Jeruzalem.

Augustinus heeft deze twee heilswegen met elkaar verweven, maar ze zijn als afzonderlijke wegen herkenbaar in de moederlijke symboliek van ‘voeden’ en ‘dragen en baren’ die hij vaak gebruikt in zijn werken. Beide verwijzen naar de betrokkenheid van de heilige Geest op de gemeenschap van de kerk. Met deze symbolische constructies bevestigt en bewerkt hij het beeld van de kerk als moeder en onderstreept hij de mystagogische functies van de kerk bij de vorming van het geloof (koesteren, dragen, baren, voeden, spenen). De mystagogische functies die Augustinus tot uitdrukking brengt in de symboliek van het moederschap verwijzen in het bijzonder naar een continuering van de spirituele ervaring gedurende het hele proces van christelijke initiatie. Dit proces begint bij de kennismaking met het christelijke geloof en wordt voltooid bij de uiteindelijke inwijding in de eeuwige gelukzaligheid van Gods bestaan.

Dit onderzoek toont dat het christelijke concept en praktijk van initiatie niet alleen beschreven en verstaan moet worden in termen van de maieutiek. In Augustinus’ interpretatie van christelijke initiatie, zijn de geestelijke moeder en de leerling (myste) beide subject in het mystagogische proces. Bij de christelijke initiatie gaat de leiding uit van de heilige Geest die op beiden betrokken is, terwijl in de maieutiek de vroedvrouw leiding geeft aan het mystagogische proces van de leerling die zij begeleidt. Door het ontdekken en bespreken van dit verschil, geeft deze studie een vernieuwende impuls aan het hedendaagse onderzoek naar mystagogische inzichten en praktijken.